juli 22, 2010

Verschillen

Door Giselle Vegter

Na een volle week Bosnië beginnen we weer te wennen aan het andere leven hier. De paradoxen, de rauwheid, de constante aanwezigheid van de recente en oudere geschiedenis. De gespletenheid, de manier waarop alles zich van elkaar probeert te onderscheiden, overal verschillen, grenzen, die telkens benoemd worden. Er lijken hier twee realiteiten door elkaar te lopen, de zichtbare, dagelijkse realiteit en direct daaronder de wonden van een catastrofe, de desoriëntatie waar mensen in leven als je hebt meegemaakt dat je van de één op de andere dag alles kwijt raakt, je huis in brand staat en je moet vertrekken. Als buitenstaander is het goed zoeken naar de juiste houding in ons project. De zelfverwerkelijking die in onze cultuur als een vanzelfsprekend streven wordt gezien, is hier moeilijk uit te leggen, terwijl er zichtbaar behoefte aan is. Waar kan de vrije wil heen als je bent opgegroeid in een communistisch systeem, een gruwelijke oorlog hebt meegemaakt en nu in een politiek en economisch bijna stilstaand land leeft. Ik schaam me vaak en twijfel regelmatig, over de zin van wat ik hier kom doen en waarom ik hier zou moeten zijn. Ik zal me nooit kunnen verplaatsen in de mensen hier. Terwijl ik ze wel iets kom brengen. Ik bepaal elke dag opnieuw mijn positie. Ilil is er overtuigender in. De cultuur hier ligt dan ook dicht bij haar wortels in Israël.  Een land dat voortdurend leeft in vijandschap en waar je identiteit bij geboorte al historisch beladen is. Soms voelt mijn Nederlandse afkomst letterlijk “klein”,  ik keek als kind alleen over grenzen heen als we op vakantie gingen. Mijn dialoog met Bosnië bevraagt het fenomeen “normaal leven”.  Ik, wij, kunnen ons van alles afvragen, we kunnen twijfelen, zoeken omdat we de luxe van een normaal leven hebben. Omdat we altijd veilig zijn. Nooit ons huis hebben zien afbranden. Als ik hier ben, voel ik dat niets vanzelfsprekend is. Kan ik me een voorstelling maken van de dunne lijn tussen leven en dood. Kan ik zien dat je in feite overgeleverd bent aan “de strange rules of God”, een inzicht dat in Nederland verborgen blijft achter het grote geluk van een normaal leven.

Terug naar de zin van ons project. We zien dat alles hier langzamer gaat. De desoriëntatie van een naoorlogs leven geeft een passieve sfeer. Er word hard gewerkt om mensen in dialoog te krijgen, bewust te maken, maar economisch en politiek zit het  muurvast. De Dayton akkoorden hebben een onmogelijk te hanteren politieke structuur gebracht. Er heerst corruptie, er is geen geld, economisch nauwelijks vooruitgang. Het gebied waar wij zijn is arm. Het maakt moedeloos. Ook ons. Hoe klim je een berg op zonder een goed gevulde rugzak en een helder hoofd?  Wat is de zin van zelfontwikkeling als er politiek en economisch zo weinig perspectief is? Dit land heeft goed leiderschap nodig. Ik zie nu pas duidelijk hoe alles staat of valt met goede leiders op meerdere gebieden. In het onderwijs, het bedrijfsleven, en vooral de politiek.

Vandaag sprak ik met iemand van het Dialogue Center, een organisatie die de lokale autoriteiten, leraren, jongeren en ouders  met elkaar in dialoog brengt. Hun doel: zoveel mogelijk mensen bewust maken van hun overeenkomsten en niet van hun verschillen. “I had a Bosnijak friend who was getting problems with his community because he was meeting me, a Serb. But we still visit each other, on different places.” Als iedereen dit zou doen, kan een samenleving snel veranderen, is zijn overtuiging. De sleutel blijkt opnieuw: scholing, training, opleiding. Het bewustmaken van mensen in wie ze zijn, hoe ze zelf kunnen kiezen in wat ze denken en doen is de bron van een gezonde samenleving.

Vandaag heeft Ilil de “ontmondingschoreografie” gemaakt.  Vier spreken hun teksten “ik heb de moed om…” vier anderen leggen de hand op hun mond. Die wordt weggeslagen. Ze proberen de ogen te bedekken, de handen worden opnieuw weggeslagen. Opnieuw de mond. De sprekers laten zich vallen en rollen weg. Als ze uitlegt dat het gaat over niet mogen spreken, maar toch de vrijheid nemen, en niet kunnen zien, en toch verder willen kijken, zie ik aan de reacties van de jongeren dat het zinvol is wat we doen.